Omurgalılar kardiyovasküler sistem denen kapalı dolaşım sistemine sahiptirler. Kardiyovasküler sistemi oluşturan elemanlar ve görevleri şunlardır.
Kalp
Damarlardan gelen kanı alan bir veya iki kulakçık ( atrium ) , kanı damarlara pompalayan bir veya iki karıncık ( ventrikül ) bulundurur.
Atardamar ( Arter )
Kanı kalpten uzaklaştırarak tüm vücuda taşıyan damarlardır. Organların içinde ince atardamarlara yani arteriollere dallanırlar.
Kılcal damar ( Kapiller )
Atardamarları toplardamarlara bağlayan damarlardır. Çok ince ve geçirgen olmaları sayesinde kan ile doku sıvısı arasında madde ve gaz alışverişinin saplandığı kısımlardır.
Toplardamar ( Ven )
Kanı kalbe getiren damarlardır. Kılcal damarlar venül denen küçük toplardamarlara açılır.
Solungaç solunumu yapanlarla akciğer solunumu yapan hayvanların kardiyovasküler sistemleri arasında önemli farklar vardır.
Solungaç solunumu yapanlarda tek dolaşım akciğer solunumu yapanlarda ise büyük ve küçük olmak üzere iki dolaşım sistemi vardır.
Balıklarda Dolaşım
- Bir kulakçık ve bir karıncık bulunduran balık kalbinde daima kirli kan vardır.
- Kirli kan karıncıktan çıkar ve atardamarla solungaçlara gider.
- Solungaçlardan geçerken temizlenir.
- Temiz kan vücudun çeşitli bölgelerindeki kılcal damarlara taşınmak üzere solungaçlardan uzaklaşır.
- Kan basıncı solungaç kılcallarındaki sürtünme nedeniyle sürekli azalır.
Organlardaki kılcallardan geçerken basınç iyice düşmüş olur. Bu nedenle kanın akış hızı çok yavaştır. Doku kılcallarında kirlenen kan toplardamar ile kulakçığa getirilir.
Balık kalbindeki kan bir kez pompalanarak solungaç ve diğer organlara ulaştırılır. Bu sebeple kan her dolaşımda iki kılcal damar yumağından geçer.
İki Yaşamlılarda Dolaşım
İki kulakçık ve karıncık bulunduran üç bölmeli kalpleri vardır.
Karıncık kanı akciğer ve diğer organlara pompalar. Böylece çift dolaşım sağlanmış olur.
Birinci dolaşım, kalp ile akciğer – deri arasındaki dolaşımdır ve küçük kan dolaşımı olarak adlandırılır.
Bu dolaşımın amacı kanı oksijen bakımından zenginleştirmek, karbondioksiti uzaklaştırmaktır.
İkinci dolaşım ise büyük kan dolaşımı olarak adlandırılıp kalp ile tüm organlar arasındaki dolaşımdır.
Kurbağaların karıncığında akciğerlerden dönen temiz kan ile vücuttan toplanan kirli kan birbirine karışır. Yani vücutta karışık kan dolaşır. Ancak bunlarda deri solunumu da yapıldığı için bu durum sorun teşkil etmez.
Balıklardan farklı olarak iki dolaşımın görülmesi ve kanın solunum organlarına ve vücuda ayrı ayrı pompalanması kan basıncını ve akış hızını artırmıştır. Bu sayede doku ve organlara daha fazla miktarda kan ulaşır.
Sürüngenlerde Dolaşım
İki kulakçık ve yarım perde ile bölünmüş bir karıncık bulunduran üç bölmeli kalpleri vardır. Bu perde akciğerlerden dönen oksijenle zengin kanla vücuttan dönen kirli kanın daha az karışmasını sağlar.
Timsahlarda ise bu perde tamamlanmıştır. Ancak kalpten çıkan iki damar arasında bulunan Panizza Kanalısebebiyle az miktarda da olsa karışma olmaktadır. Bu nedenle timsahların da vücut sıcaklıkları çevreye bağımlılık gösterir.
Kuş ve Memelilerde Dolaşım
Kuş ve memeliler sıcakkanlı canlılardır. Yani vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığına bağlı değildir. Dört bölmeli kalp yapısı vücut sıcaklığını korumada önemli bir role sahiptir.
Bunun yanı sıra sıcakkanlı hayvanların enerji ihtiyacı soğukkanlı hayvanların enerji ihtiyaçlarının 10 katıdır. Bu enerji ihtiyacı ancak çift dolaşım ve güçlü kas yapısına sahip bir kalp ile mümkündür.
Kuş ve memelilerde kalbin sol bölümü sadece oksijence zengin kanı alıp pompalamakta, sağ bölümü ise sadece oksijence fakir kanı alıp pompalamaktadır.
PDF DOSYASI İÇİN
