Genellikle toprağın içinde aşağı doğru büyüyen, bitkiyi tespit eden ve topraktaki inorganik tuzları ve suyu absorbe eden bitki vücudu kısmına kök denir.
Buna rağmen köklerin toprak altı yapıları olması şart değildir.
Mısırın destek kökleri ve sahlepgillerin hava kökleri kısmen veya tamamen toprak üstünde kalan kök örnekleridir.
Bir bitki tohumunun çimlenmesi sürecinde embriyodan oluşan ilk yapıya radikula ya da kök taslağı adı verilir. Radikulanın gelişmesi sonucu ortaya çıkan ilk köke ana kök ya da primer kök denir. Ana kök, yerçekimi doğrultusunda gelişerek genç bitkinin toprağa bağlanmasını, topraktan su ve mineral almasını sağlar. Bitki geliştikçe, ana kök topraktan faydalanma yüzeyini artırmak için yerini çok sayıda dallanmış kökçükten oluşan kök sistemine bırakır.
Bitki kök sistemlerinin sahip olduğu kök tipi ne olursa olsun gerçekleştirdiği bazı temel görevler mevcuttur.
Bu görevler şu şekilde sıralanabilir.
Bitkiyi toprağa sıkıca bağlamak.
Topraktan su ve mineral alınmasını sağlamak.
Alınan su ve minerallerin gövde ve yapraklara doğru taşınmasını sağlamak.
Sitokinin ve gibberellin gibi bazı bitki hormonlarını üretmek.
Besin maddelerini depolamak.
Kök sistemlerinin şekli, bitki türleri arasında farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar, bitki türüne bağlı olarak ana kökün ileride alacağı şekle göre ortaya çıkar.
Tohumlu bitkilerde kazık ve saçak kök olmak üzere 2 farklı tip kök sistemi bulunur.
Kazık kök sistemi, dikey yönde gelişmiş tek bir ana kök ile ana kökten çıkan çok sayıda dallanmış az gelişmiş ve küçük yan kökten oluşmaktadır.
Gelişmiş çift çenekli ve açık tohumlu bitkiler kazık kök sistemine sahiptirler.
Kazık kökler bitkiyi toprağa sıkıca bağlamanın yanında havuç, şeker pancarı ve şalgam gibi birçok bitkide besin maddelerinin depolanmasını da sağlar.
Tek çenekli bitkilerde ise fazla gelişmemiş olan ana kök, kısa bir süre yaşar ve olgunlaşan bitkide kök sistemi saçak kök şeklinde gelişir.
Saçak kökler, hemen hemen aynın uzunlukta dallanmış çok sayıda uzun ve ince yan kökten oluşur.
Saçak kökler genel olarak toprak yüzeyine yakın yerlerde yayılarak bitkiyi sıkıca toprağa bağlarlar.
Bu haliyle saçak kökler erozyonun önlenmesinde önemli rol oynarlar.
Konik bir yapı gösteren kök ucu bölgesinde ardışık olarak primer büyüme gösteren ve aralarında kesin sınırlar bulunmayan 4 farklı bölge mevcuttur.
Bu bölgeler uçtan yukarıya doğru şu şekilde sıralanır.
ü Kaliptra
ü Hücre bölünme bölgesi
ü Uzama bölgesi
ü Olgunlaşma bölgesi
Kaliptra
Kök ucunu örten konik şekilli yapıdır.
Uç meristem tarafından oluşturulan kaliptra, kök ucunun toprak içinde zarar görmeden ilerlemesini sağlar.
Buradaki hücreler jelatinimsi özellikte maddeler salgılayarak toprağın gevşemesini sağlarlar.
Hücre Bölünme Bölgesi
Bu bölge uç meristem hücrelerinden oluşur.
Uç meristem hücreleri bölünerek daha sonra örtü, temel ve iletim dokuya farklılaşacak olan meristem hücre tabakalarını meydana getirirken, bir yandan da aşınan kaliptra hücrelerinin yerine yenilerini oluşturur.
Apikal meristem hücrelerinin bir kısmı radyasyon ve kimyasal madde gibi etkenlere nispeten daha dirençli olup atalet merkezi denen kısmı oluştururlar.
Meristemler zarar görürse nispeten yavaş bölünen bu hücreler aktifleşerek meristemleri yeniler.
Uzama Bölgesi
Uç meristem tarafından oluşturulan hücreler dikey yönde hızla büyür. Bu hücreler normal uzunluklarının 10 katına kadar uzayabilirler. Bu sayede kök ucunun ileri doğru itilmesi sağlanarak kökün uzaması gerçekleştirilir. Bu bölgedeki hücreler özelleşmeye yani kökün primer yapısını şekillendirmeye de başlar.
Olgunlaşma Bölgesi
Diğer adı kök emici tüyler bölgesi olan bu bölgede yoğun olarak emici tüyler bulunmaktadır. Bu bölgede kök hücreleri farklılaşmalarını tamamlamıştır. Böylece kökün primer dokuları olan örtü, temel ve iletim dokuları oluşur.
PDF DOSYASI İÇİN
