Monohibrit çaprazlama ( Bir özellik bakımından )
Mendel, çiçek rengi bakımından saf döl mor ve beyaz çiçekli bireyleri çaprazlamasından elde ettiği F1 dölü bireylerinin kendi kendine tozlaşmasına izin vermiş ve elde ettiği tohumları ekerek F2 dölünü elde etmiştir.
F1 dölünün kendileşmesiyle elde edilen F2 dölünde 705 mor çiçekli, 224 beyaz çiçekli birey oluşmuştur. Bu sonuç yaklaşık olarak 3 mor : 1 beyaz oranına denk gelmektedir. Yapılan sonraki denemelerde de F2 dölünde 3 : 1 oranı korunmuştur.
Mendel diğer 6 özellik için de yapmış olduğu monohibrit çaprazlamalarda 3 : 1 oranını elde etmiştir.
Örneğin homozigot düz ve homozigot buruşuk tohum şekline sahip bitkileri çaprazlayarak elde ettiği F1 dölü bitkilerini kendileştirdiğinde oluşan F2 dölü bireylerinin %75’inin düz, %25’inin ise buruşuk tohum şekline sahip olduğunu gözlemlemiştir.
Bugün biz, atasal döl olarak kullanılan mor ve beyaz çiçekli bitkilerin bu özellik bakımından homozigot olduğunu biliyoruz.
Ayrıca F1 dölündeki bireylerin tamamının mor renkte çiçeklere sahip olması, mor çiçek geninin beyaz çiçek genine baskın olduğunu göstermektedir. Çünkü baskın genler, homozigot ve heterozigot durumların her ikisinde de etkisini fenotipte gösterebilmektedir.
Monohibrit çaprazlama aşağıdaki Punnett karesiyle özetlenebilir.
Burada baskın olan mor çiçek geni B ile çekinik olan beyaz çiçek geni ise b harfi ile sembolize edilmiştir.
F1 bireylerinin tamamı bu özellik bakımından heterozigot genotipli yani Bb gen dizilimine sahiptir.
Dolayısıyla F1 dölü bireyleri mayoz bölünme ile gamet oluşturacaklarında eşey ana hücrelerinde bulunan alel genler ( Bb ) gametlere 1/2 oranında geçecektir.
Yani oluşan polenlerin ve yumurtaların yarısı B aleline diğer yarısı ise b aleline sahip olacaktır.
Bir bireyin oluşturabileceği gamet çeşidi sayısı 2n formülü ile hesaplanırken buradaki n, bireyin sahip olduğu hibrit özellik sayısını gösterir.
Monohibrit bireylerde hibrit özellik sayısı 1 olduğundan oluşturabilecekleri gamet çeşidi sayısı da iki olur.
( Bu kural her bir alel çiftinin farklı homolog kromozom çiftleri üzerinde olduğu durumlarda geçerlidir.)
F2 dölünün oluşumu esnasında B geni taşıyan bir sperm ile B geni taşıyan bir yumurtanın döllenme olasılığı 1/2 x 1/2 = 1/4 tür.
( Şansa bağlı iki olayın aynı anda gerçekleşme olasılığı ayrı ayrı gerçekleşme olasılıklarının çarpımına eşittir. )
Yani BB homozigot mor renkli çiçeğe sahip bitki oluşma olasılığı 1/4 olur.
bb genotipli homozigot birey oluşma olasılığı da b aleli taşıyan sperm ile b aleli taşıyan bir yumurtanın döllenmesiyle mümkün olur.
Erkek ve dişi bireylerde b alelinin gamete gitme olasılığı 1/2 olduğundan bunların bir araya gelme ihtimalleri de yine 1/4 tür.
Ancak erkek gametten b dişi gametten B ya da erkek gametten B dişi gametten b aleli gelmesi sonucu oluşan bireyler heterozigot olacağından F2 dölündeki heterozigot bireylerin toplam oranı 1/4 +1/4 = 1/2 olacaktır. ( Toplama kuralı )
O halde monohibrit çaprazlamada genotiplerin dağılımı 1/4 BB, 1/2 Bb ve 1/4 bb olacağından genotipik ayrışım oranı 1:2:1 olmuş olur.
Bunun yanında hem BB hem de Bb genotipli bireyler fenotipte mor çiçek rengine sahip olacağından fenotipik ayrışım oranı 3:1 şeklinde olacaktır.
Mendel'in monohibrit çaprazlama sonuçlarını şöyle özetleyebiliriz.
Bir bireydeki karakterin belirlenmesinde birbirinin aynısı ya da birbirinden farklı bir çift alel bulunur. Bu alellerden biri dominant diğeri ise resesiftir.
Bir çift genden her biri eşit olasılıkla birbirinden ayrılarak farklı gametlere geçer. Yani oluşan gametler her alel çiftinden sadece bir alel geni taşır ( Ayrılma İlkesi )
Birden fazla karakterin kalıtımında alel gen çiftleri birbirinden bağımsız olarak gametlere dağılır ( Bağımsız Dağılım İlkesi )